Giới thiệu về Nữ Sĩ Đoàn Thị Điểm

"Thủa trời đất nổi cơn gió bụi
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên
Xanh kia thăm thẳm tầng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này"

     Đây là những câu đầu trong Chinh phụ ngâm dịch theo tiếng Nôm của Đoàn Thị Điểm – gắn liền với tên tuổi, sự nghiệp văn chương của nữ sĩ. Nói đến Đoàn Thị Điểm là nói đến một nữ sĩ tài hoa, tên tuổi của bà không chỉ  được khẳng định trong sự nghiệp văn chương mà bà còn được nhiều người biết đến là người phụ nữ dũng cảm, công, dung, ngôn, hạnh.

Đoàn Thị Điểm ( 1705- 1748)

     Đoàn Thị Điểm sinh năm 1705, biệt hiệu là Hồng Hà nữ sĩ, con gái ông Đoàn Doãn Nghi, người làng Giai Phạm, huyện Văn Giang, nay thuộc xã Giai Phạm, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên. Đoàn Thị Điểm gốc họ Lê, đến đời phụ thân mới chuyển sang họ Đoàn.

     Ông Đoàn Doãn Nghi hiệu là Dương Kinh có thể xem là người khai khoa cho dòng họ. Ông đỗ Hương Cống, nhưng chỉ dạy học và bốc thuốc. Ông dạy học nhiều nơi, sau chuyển về thôn Lạc Viên, huyện An Dương (nay thuộc nội thành Hải Phòng), có hai con là Đoàn Doãn Luân, đậu Hương Nguyên đời Lê – Trịnh và con gái Đoàn Thị Điểm.

     Sinh thời, Đoàn Thị Điểm có tiếng thông minh, đẹp người, đẹp nết, chăm học, có tài văn chương và giỏi cả việc nữ công. Năm 16 tuổi, Đoàn Thị Điểm được quan Thượng thư Lê Anh Tuấn nhận làm con nuôi, đưa về Kinh thành Thăng Long. Đây là thời gian bà đọc được rất nhiều sách quý trong kho sách của quan Thượng thư nên vốn kiến thức được mở rộng. Thấy con gái nuôi thông minh lỗi lạc, ông có ý định tiến cử vào cung cho chúa Trịnh, nhưng Đoàn Thị Điểm không bằng lòng.

     Năm 1724, nghe tin cha ốm nặng, tình hình chính trị ở Thăng Long lúc đó lại rối ren, Đoàn Thị Điểm đã xin phép cha nuôi về Lạc Viên phụng dưỡng cha. Năm 1729 cha mất, anh trai bà là Đoãn Doãn Luân đưa gia đình về làng Vô Ngại, huyện Đường Hào (nay là Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên) mở trường dạy học. Chẳng bao lâu sau, năm 1735 anh mất, bỏ lại một đàn con nhỏ, một mình Đoàn Thị Điểm phải vừa làm thuốc, vừa dạy học để có tiền nuôi mẹ và giúp đỡ chị dâu nuôi các cháu trưởng thành. Bà ngày càng được nhiều người biết đến và  ngưỡng mộ.

     Nhưng rồi làng Vô Ngại cũng không thể ở nữa, bà bị những kẻ có chức, có quyền dạm hỏi và có ý muốn cưỡng bức, thêm vào đó là những cuộc khởi nghĩa của nông dân xảy ra nhiều, làng xóm bị tàn phá. Đoàn Thị Điểm đưa cả gia đình đến làng một người học trò cũ ở Chương Dương, huyện Thượng Phúc (nay thuộc Thường Tín, Hà Nội) để lánh nạn và sinh sống. Lúc này bà Đoàn Thị Điểm mới chính thức mở trường dạy học, học trò đến theo học rất đông, trong đó có Đào Duy Doãn, đỗ Tiến sĩ năm 1768.

     Đoàn Thị Điểm không những nổi tiếng về xinh đẹp, mà còn nổi tiếng về tài văn thơ đối đáp, bà không chỉ là một người con gái tài hoa, có bản lĩnh mà còn hội tụ đầy đủ phẩm chất về công, dung, ngôn, hạnh. Có lẽ vì thế mà đường tình duyên của nữ sĩ khá muộn màng. Mãi đến năm 33 tuổi bà gặp ông Nguyễn Kiều người làng Phú Xá (nay thuộc xã Phú Thượng, Từ Liêm, Hà Nội), một người đàn ông góa vợ nhưng là một văn hào nổi tiếng, bà bằng lòng làm vợ kế của ông. Dù tình duyên muộn màng, nhưng đã mang lại cho nữ sĩ một gia đình hạnh phúc, vợ chồng tâm đầu ý hợp, thương yêu đằm thắm, bà thường cùng ông xướng họa. Đây cũng là cơ sở cho sự nghiệp sang tác văn thơ của bà.

     Lấy chồng được một tháng, năm 1743 ông Nguyễn Kiều phải lên đường đi sứ Trung Quốc. Đến năm 1745, trong khoảng thời gian xa chồng đằng đẵng, nhận được bản Chinh Phụ Ngâm Khúc viết bằng chữ Hán của Đặng Trần Côn, đồng cảm với tâm trạng của người chinh phụ đó, bà đã dịch Chinh phụ ngâm ra thơ Nôm.

     Năm 1745, ông Nguyễn Kiều về nước, vợ chồng đoàn tụ chưa đầy 3 năm, ông được cử làm Tham thị ở Nghệ An, bà đi theo chồng. Trên đường cùng chồng đến nhiệm Sở, bà bị cảm nặng, ngày 11/9 âm lịch năm 1748 bà mất tại Nghệ An. Phần mộ của bà hiện được an táng tại Phú Thượng, Tây Hồ, Hà Nội.

     Đoàn Thị Điểm là một tác gia lớn của nền văn học thời trung đại, bà để lại cho đời nhiều tập truyện, ký, thơ văn, câu đối chữ Hán, chữ Nôm, nhưng nổi bật nhất là hai tác phẩm Truyền kỳ tân phả (truyện) bằng chữ Hán và bản dịch Chinh phụ ngâm – được xem là tác phẩm ưu tú nhất của nền thi văn trung đại Việt Nam. Chính những tác phẩm này đã đưa tên tuổi của Đoàn Thị Điểm lên đỉnh cao trong nền văn học nước nhà.
Đoàn Thị Điểm là ngôi sao sáng trong  hàng ngũ nữ sĩ tại Việt Nam, để ghi nhớ công lao cống hiến của bà trong sự nghiệp văn chương nước nhà, một số tỉnh, thành đã lấy tên bà đặt tên cho các trường học, đường phố. Ở Hưng Yên cũng có trường học, đường phố được vinh dự mang tên Đoàn Thị Điểm.